**** Dit is een eerste testversie waarvoor we met verschillende diensten de krachten gebundeld hebben. Dit materiaal nog niet verder verspreiden aub. ****

Woonvormen

Dit overzicht wil mensen met een extra ondersteuningsnood en hun naasten helpen bij het vinden van een passende woonoplossing. Een goede woning en sociale omgeving zijn immers cruciaal voor welzijn en zelfstandigheid.

We vertrekken vanuit de vraag: Met wie wil mijn kind samenwonen? Door hierop in te zoomen en ‘wonen’ en ‘ondersteuning’ los van elkaar te bekijken, ontstaan er nieuwe perspectieven en mogelijkheden.

Sinds de invoering van de persoonsvolgende financiering in 2017 zijn wonen en ondersteuning beter te combineren op maat. We verzamelden hier info, hulpmiddelen en links naar relevante bronnen om je zoektocht te vergemakkelijken.

Het overzicht is niet volledig, maar wil vooral inspireren tot eigen oplossingen.

**** Dit is een eerste testversie waarvoor we met verschillende diensten de krachten gebundeld hebben. Dit materiaal nog niet verder verspreiden aub. ****

Woonmogelijkheden

Op weg naar een geschikte woonplek voor je kind

Als ouder wil je dat je kind met extra zorgnoden goed kan wonen – op een plek waar het zich thuis voelt, met de juiste ondersteuning en een omgeving die bij hem of haar past. Wonen en de sociale context zijn belangrijk voor het welzijn en de zelfstandigheid van je kind.

Sinds de invoering van de persoonsvolgende financiering in 2017 zijn ‘wonen’ en ‘ondersteuning’ meer losgekoppeld. Dat opent mogelijkheden om zélf woonoplossingen te zoeken of te creëren, op maat van je kind.

In dit overzicht van de woonvormen willen we jou als ouder helpen om zicht te krijgen op de mogelijkheden en inspiratie op te doen.

Het is geen volledig beeld – het aanbod verandert voortdurend en nieuwe ideeën blijven ontstaan. Maar hopelijk vind je hier aanknopingspunten om verder te denken en samen met anderen te bouwen aan een passende woonsituatie voor je kind.

Met wie wil je kind samen wonen?

In theorie is het mogelijk om bij elke woonvorm de juiste ondersteuning te organiseren. We weten dat dit in de praktijk niet altijd eenvoudig is. Toch is het waardevol om eerst na te denken over hoe en met wie je kind wil wonen, zonder meteen te vertrekken vanuit de zorgnoden.

Ondersteuning kan op verschillende manieren ingevuld worden: je kunt zelf een netwerk samenstellen met hulp van organisaties, diensten of vrijwilligers, of je kiest voor een voorziening die (een deel van) de ondersteuning op zich neemt. Meer info over de ondersteuning klik hier

Hoe vind je de juiste woonvorm?

1.      Wat wenst je kind op het vlak van wonen? Wat wil jij als ouder?

Hieronder vind je checklists, vragen, info, inspiratie over wonen in situatie van handicap.
Voor mogelijkheden specifiek voor ondersteuning bij het wonen, zie ‘ondersteuning’.


 2.      Met wie wil je wonen?

Wil je alleen wonen? Wil je met je lief, een vriend, nieuwe mensen, je ouders, familie, … wonen? Is het voor jou belangrijk of je met enkele mensen samenwoont of in een grotere groep? Is het voor jou van belang om samen te zijn met anderen met een extra zorgnood? Jong en oud? Man, vrouw, of ander gender?

Er zijn veel vormen van wonen mogelijk, afhankelijk van de keuzes die je maakt en de weg die je inslaat. De ondersteuning daarbij kan ook op veel manieren gerealiseerd worden, zie daarvoor onder ‘ondersteuning’. Hier gaat het over het wonen zelf.

Welke diensten kunnen helpen bij het zoeken en behouden van een woning?

  • OCMW/sociaal huis van stad of gemeente, ook als je dakloos bent

  • Gemeente

  • JAC/CAW

  • Een hulpverlener van je kind

  • infoloketten van gebruikersverenigingen: allround-expertise; kun je met specifieke vragen terecht

  • Woonloketten: gemeentelijke en stedelijke diensten waar elke burger terecht kan voor vragen, hulp en begeleiding i.v.m. wonen, huren, vinden van een geschikte woning, premies (huur, renovatie,...), regelgeving - als huurder of eigenaar

Met Wie?

Alleen wonen

Alleen wonen met huisdier

  • Een huisdier kan goed gezelschap zijn, vraagt zelf ook zorg.

  • Een verhuurder kan geen algemeen verbod op huisdieren opleggen. Een verbod kan wel wanneer het reglement van het appartementsgebouw huisdieren verbiedt of wanneer de huurwoning ongeschikt is voor een bepaald dier. Als je samen met anderen woont, maak je best afspraken hierover.

“‘op eigen benen staan’ is niet ‘alles zelf moeten doen’. Ik ben zo blij met mijn poetshulp en af en toe een maaltijd aan huis.”
— Anoniem

Dichtbij een ander

Misschien vind je het moeilijk om contact te leggen, relaties te onderhouden. Dat kan maken dat je je eenzaam voelt. Nabij anderen wonen kan daarbij helpen.

Daarnaast is het mogelijk om hulp te krijgen, specifiek om je te versterken bij het leggen van deugddoende contacten, zie woonondersteuning

Voorbeelden:

  • mobiele unit in de tuin: via zorgwonen is dit voor een beperkte periode mogelijk
    Zorgwonen: 1 of 2 personen kunnen zorgwonen (bijwonen) op hetzelfde adres en fiscaal aparte domicilies hebben waardoor de inkomens niet samengeteld worden.

    • Aandachtspunten:

      • fysische verhuisbeweging noodzakelijk

      • een melding bij je gemeente noodzakelijk (zorgwonen bestaat niet in Brussel)

      • zorgwonen in een mobiele unit in de tuin is enkel tijdelijk mogelijk: voor 3 jaar, verlenging mogelijk tot 6 jaar

  • Andere kleinschalige constructies in de tuin om in te wonen, vb. tiny house, caravan, woonwagen, yurt, … : soms mogelijk om hiervoor een vergunning te krijgen, bevragen bij je gemeente

  • kangoeroewonen: meerdere generaties of gezinnen met persoonlijke band in een meergezinswoning of in aangrenzende woningen. Aparte domicilies.
    In Brussel spreken we van intergenerationeel wonen.
    Een bouwvergunning is nodig om een ééngezinswoning om te vormen tot een meergezinswoning. 

  • Cohousing-projecten: is een geheel van zelfstandige wooneenheden met daarnaast gemeenschappelijke ruimtes/gebouwen; aparte domicilies.

  • zorgstudio binnen cohousing-projecten: Oak Tree – concreet: getuigenis bewoner Oak Tree te Wijgmaal en Wolvertem)

  • Via een voorziening: wonen nabij faciliteiten waaraan je kunt deelnemen, vb. ateliers, (nacht-) permanentie, restaurant, weekendaanbod, lotgenoten, dagbesteding, gedeelde ruimtes waar er activiteiten zijn,… Hier is geen overzicht van. Je kan via Zorgwijs wel zoeken naar woonmogelijkheden maar om te weten wat elke zorgaanbieder/voorziening specifiek aanbiedt kan je deze best contacteren.

“Met anderen samen het maakt me sterker dan alleen.”
— Anoniem

Met partner of in woning bij ouders/familie/anderen

  • Standaard: Als je samen onder 1 dak woont, word je beschouwd als 1 gezin; afhankelijk van de familieband worden inkomens samen beschouwd. Voor impact op tegemoetkomingen, zie Financiën wonen

  • Zorgwonen: 1 of 2 personen kunnen zorgwonen (bijwonen) in een ééngezinswoning en fiscaal aparte domicilies hebben waardoor de inkomens niet samengeteld worden.

    • Aandachtspunten:

      • fysische verhuisbeweging noodzakelijk

      • Er zijn geen verbouwingen nodig. Wil je toch aanpassingen doen, hou er dan rekening mee dat voor sommige zaken een vergunning nodig is - zie je gemeente.

      • via melding bij het woonloket van je gemeente (zorgwonen bestaat niet in Brussel)

      • Bij een mobiele unit in de tuin is het zorgwonen tijdelijk: voor 3 jaar, verlenging mogelijk tot 6 jaar.

      • Zorgwonen in het bestaande (bij-)gebouw kan zolang als de zorgsituatie duurt.

  • Hospitawonen: eigenaar verhuurt een kamer in ééngezinswoning of appartement aan één persoon. De eigenaar en eventueel gezin woont zelf ook in de woning. Wat in de kamer ontbreekt, wordt gemeenschappelijk gebruikt in de hoofdwoning.

    • Aandachtspunten:

      • Domiciliëring is mogelijk, beschouwd als samenwonend.

      • Vergunning is tijdelijk

      • regelgeving verschilt per gemeente.

Met enkele andere mensen buiten gezinsverband

Je woont met enkelen samen in een woning met gemeenschappelijke delen.
De bestaande regelgeving voor woningen is afgestemd op samenwonen in gezinsverband. Ze is niet goed afgestemd op samenwonen buiten gezinsverband. Toch zijn er opties.

Samenwonen is een bewuste keuze en vraagt een grote betrokkenheid om het goed te laten verlopen. Het komt vaak voor dat mensen met een beperking samen in een huis gaan wonen. Je kunt natuurlijk ook samenwonen met mensen zonder beperking of een mix van mensen met en zonder beperking. Voor de financiële impact, zie financiën wonen.

  • Standaard: Jullie wonen op 1 adres en worden beschouwd als gezin of samenwonend.

  • Cohousen: is een geheel van zelfstandige wooneenheden met daarnaast gemeenschappelijke ruimtes/gebouwen; aparte domicilies. Als je samen onder 1 dak of op 1 adres woont, word je beschouwd als samenwonend. Indien je inkomen komt van een uitkeringsinstantie, is het belangrijk om als alleenstaand te worden erkend ipv als samenwonend, omdat de hoogte van je inkomen daarvan afhangt. Bij FOD kun je aangeven dat het om een sociale cohousing gaat, met afspraken rond wat privé en wat gemeenschappelijk gebeurt. Dit moet zichtbaar zijn in het huurcontract, zie bijlage: Meer info over cohousen en financiële impact. Op dit moment (okt 2024) kan FOD het dossier dan aanpassen naar wonen als ‘alleenstaande’. Ook in een situatie met een leefloon (OCMW), een RVA-uitkering of een invaliditeitsuitkering (ziekenfonds) is het mogelijk om aan te tonen dat het niet gaat om samenwonen als gezin. Je moet daarvoor met hen contact opnemen.

  • Kamerwonen (niet in vorm van studentenwoning): een kamer huren in een woning met gemeenschappelijke delen, de eigenaar woont er zelf niet, per kamer is er een apart domicilie waardoor je beschouwd wordt als alleenstaande.
    Vergunning is tijdelijk, verplichtingen ivm brandveiligheid, regelgeving verschilt per gemeente.

  • Zorgwonen: 1 of 2 personen kunnen zorgwonen (bijwonen) in een ééngezinswoning en fiscaal aparte domicilies hebben waardoor de inkomens niet samengeteld worden.

    • Aandachtspunten:

      • Fysische verhuisbeweging noodzakelijk

      • Er zijn geen verbouwingen nodig. Wil je toch aanpassingen doen, hou er dan rekening mee dat voor sommige zaken een vergunning nodig is - zie je gemeente.

      • via melding bij het woonloket van je gemeente (zorgwonen bestaat niet in Brussel)

      • Bij een mobiele unit in de tuin is het zorgwonen tijdelijk: voor 3 jaar, verlenging mogelijk tot 6 jaar

      • Zorgwonen in het bestaande (bij-)gebouw kan zolang als de zorgsituatie duurt.

Wie/wat kan hierbij helpen?

In groter verband (+ 8 personen)

Bestaande grotere initiatieven voor mensen met een handicap, zijn momenteel vaak voor een groep van enkel mensen met een handicap - soms ook met een zorggezin of conciërge nabij. Niets sluit echter uit om nieuwe inclusieve woonprojecten te realiseren voor mensen met en zonder beperking samen.

Living apart together: iedere bewoner heeft zijn eigen studio of appartement. Daarnaast delen ze samen een gemeenschappelijke living (en eventueel tuin). Vb. Convent 22

Meerdere VAPH-voorzieningen bieden een woonvorm in groter verband aan. Je kan via Zorgwijs zoeken naar voorzieningen die wonen aanbieden. Om te weten welke woonvorm(en) ze precies aanbieden, zal je de informatie van elke voorziening zelf moeten doornemen of hen contacteren.

Kleinschalige woonprojecten voor mensen met beperking

  • Gipso: info en advies over zelf opzetten van kleinschalige woon- en leefprojecten tot max. 15 personen met een handicap; zoekertjes, overzichtskaart van projecten over heel Vlaanderen: GiPSO - Projecten voor wonen en dagbesteding; voor uitwisseling en extra informatie is er ook een bijkomend betalend community-platform.

  • Privé-initiatieven met zorggezin: Villa Vip, Thomashuizen

  • Privé-initiatief: Toontjeshuis

  • Beschut wonen: langdurige ernstige psychische problematiek (onder ‘adressen en erkenningen’). Opgelet: soms wordt de woonkost terugbetaald via het ziekenfonds, soms is het een extra kost.

  • In een woonzorgcentrum.
    Opgelet: dubbele overheidsfinanciering is niet mogelijk.
    Vanuit je PVB moet je dus de reële kost betalen en niet enkel de (lagere) gesubsidieerde prijs.

  • Kenniscentrum WWZ Brussel:  
    info en advies; helpen initiatiefnemers om een vernieuwend project op maat uit te werken; hun kennisbank bevat inspirerende cahiers over wonen met zorg (meestal voor ouderen), vb.: 10 woonvormen om over na te denken: tussen zelfstandig wonen en het woonzorgcentrum zijn veel andere woonvormen mogelijk·

  • Assistentiewoning: bij erkende assistentiewoningen mag 25 procent van de wooneenheden ook gebruikt worden voor mensen jonger dan 65 jaar. Assistentiewoningen zijn te koop en te huur.
    Let op: Bij assistentiewoningen is er naast de standaard woonkosten (huur, aankoop, mede-eigenaarskosten), ook nog een service-kost. Die moet je ook betalen wanneer je geen gebruik maakt van de dienstverlening, of als eigenaar wanneer de woning niet verhuurd is.
    Serviceflat: moet niet voldoen aan wettelijke minimumvereisten, een erkende assistentiewoning wel.

    • Assistentiewoningen in Brussel:

      • Home-Info: informatie en advies; alle gegevens van woonzorgcentra, rust- en verzorgingstehuizen, assistentiewoningen, dagverzorgingscentra en dagcentra, kortverblijf, nachtopvang, in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

      • Commerciële assistentiewoningen: My Senior, Woonzorgweb     

De ruimere omgeving

De buurt waarin je woont, biedt ook kansen op vlak van welzijn, zorg en zelfredzaamheid. Wat is voor jou belangrijk in je buurt? Wat is er te vinden? Wat kun en wil je zelf doen in je buurt?
Vind je er makkelijk mensen en diensten die de gewenste ondersteuning bieden? Zijn er keuzemogelijkheden? Wat betekent meer stedelijk of meer landelijk gebied voor jou?

  • Zorgzame buurten: informatie en inspiratie

  • Kenniscentrum WWZ: Cahier buurtgerichte zorg: samenhang buurt, zorg, welzijn

  • Contacten in de buurt: gemeenschappelijke activiteiten, verenigingen, via-via, …

  • Contacten via een voorziening met netwerk van faciliteiten, vb. ateliers, (nacht-)permanentie, restaurant, weekendaanbod, lotgenoten, …

  • woonsite waar men doelbewust bouwt aan zorgzame woonbuurt. Vb. De Boomgaard

Vanuit welke rol?

Je kan wonen realiseren vanuit verschillende posities: als huurder, als eigenaar van een woning, als coöperant, als cliënt van een voorziening, als gast, …

  • Vlaanderen:

    • Zelfstandig wonen met een handicap

    • Homepage | Wonen in Brussel

    • Huisvesting | Belgium.be

    • In Vlaanderen werden sociale huisvestingsmaatschappijen en sociale verhuurkantoren samengevoegd in woonmaatschappijen.

      • Door het tekort aan sociale huisvesting is het mogelijk dat je lang op de wachtlijst staat. 10 jaar is geen uitzondering. Informeer wat de situatie is in jouw buurt. Overweeg of het zinvol is om je al in te schrijven, zodat, wanneer je er klaar voor bent om alleen te gaan wonen, de wachttijd al een deel voorbij is.

    • Huren met aankoopoptie

    • Rechten als huurder: huurdersbond/VIVAS/huurdersplatform: Vlaanderen

    • Sommige zorgaanbieders bieden ook een verscheidenheid aan woongelegenheden te huur aan of hebben kennis over mogelijkheden/contacten in hun buurt, zie ‘Wonen via een voorziening’

    • Assistentiewoning: bij erkende assistentiewoningen mag 25 procent van de wooneenheden ook gebruikt worden voor mensen jonger dan 65 jaar. Assistentiewoningen zijn te koop en te huur.
      Let op: Bij assistentiewoningen is er naast de standaard woonkosten (huur, aankoop, mede-eigenaarkosten), ook nog een service-kost. Die moet je ook betalen wanneer je geen gebruik maakt van de dienstverlening.
      Serviceflat: moet niet voldoen aan wettelijke minimumvereisten, een erkende assistentiewoning wel

    Brussel:

    In Brussel opereren sociale huisvestingsmaatschappijen en sociale verhuurkantoren nog steeds los van elkaar.

    Vlaanderen en Brussel:

  • Het eigendom kan liggen in de hand van de persoon met zorgnood maar ook bv. van de ouders/naaste van de persoon met zorgnood, …

  • Dit is een model tussen koop en huur: via een eigen inbreng word je coöperant en kun je een woning huren (aan kostprijs). Dit is momenteel in volle ontwikkeling en er zijn een aantal wooncoöperatieven operationeel in Vlaanderen en Brussel.

    Meer info zie: wooncoöperaties in Vlaanderen – Coöperatief Wonen (cooperatiefwonen.be)

    Op deze website vind je ook verschillende voorbeelden van wooninitiatieven voor personen met een beperking, vb. vzw’s Honk, Bindkracht, De Kompanie, De Boomgaard

    • Wooncoop (Vlaanderen) is een burgercoöperatieve. Ze koopt bouwgronden en renovatiepanden met de financiële inbreng van bewoners-coöperanten en externe investeerders. Daarna maakt de coöperatie de panden klaar voor verhuur en onderhoudt ze de projecten tijdens de bewoning.

    • Netwerk Coöperatief Wonen (NCW) is een sociale vastgoedcoöperatieve in Vlaanderen (Antwerpen)

    • Cohousing-projecten: een geheel van zelfstandige wooneenheden met daarnaast gemeenschappelijke ruimtes/gebouwen; aparte domicilies.

    • Fair Ground en Livingstones zijn sociale vastgoedcoöperatieven in Brussel

  • De regie ligt sterk bij de voorziening.

    Opmerking: het aanbod van voorzieningen is heel verscheiden:

    • studio, appartement, huis, zorgcomplex, …

    • alleen wonen, cohousen, leefgroep-wonen, living apart together, …

    • op het platteland, in de stad, variaties in mobiscores, …

    • op de site van een voorziening, in een gewone straat, in een cohousing, …

    • …

    Een overzicht van wat specifiek mogelijk is, is vaak niet zichtbaar via de websites van organisaties. Je neemt best contact op om meer te weten te komen. Een VAPH-voorziening kun je vinden via de website van Zorgwijs.

    Wanneer je woont in een VAPH-voorziening, kun je gedomicilieerd blijven bij je ouders.

    De woonkost die je bij een voorziening betaalt, is anders naargelang je een persoonsvolgend budget hebt of niet. Wie een PVB heeft, betaalt woon- en leefgeld. Wie ondersteuning krijgt via RTH betaalt een eigen bijdrage. Een eigen bijdrage is geplafonneerd – zie VAPH, de woon- en leefkost niet. Die laatste is in principe wel onderhandelbaar.

    • Via persoonsvolgend budget (PVB), zoekterm ‘woonondersteuning’ of ‘kortverblijf’

    • Via rechtstreeks toegankelijke hulp (RTH), zoekterm ‘verblijf’
      max. 61 nachten per kalenderjaar als je alle RTH-punten voor verblijf inzet

    De woning waarin de voorziening ondersteuning aanbiedt, is niet noodzakelijk eigendom van de voorziening. Ze kan ook in handen zijn van een privé-eigenaar, sociale huisvesting, een andere sociale ondernemer, …

    Vooraleer een contract te ondertekenen voor wonen en/of ondersteuning, is het belangrijk om na te gaan of je wel alle vrijheid behoudt om zorg ook bij andere aanbieders in te kopen, of je in de woning kan blijven wonen wanneer je geen zorg meer afneemt bij de voorziening, enz.

    Voor meer info rond het financiële luik (vb. voucher vs. cash) zie Financiën wonen

  • Voor alle partijen kan het handig zijn om eens afstand te nemen, tot rust te komen, nieuwe ervaringen op te doen of een bepaalde oplossing uit te testen voordat men definitieve knopen doorhakt.
    Er zijn een aantal mogelijkheden voor tijdelijk of afwisselend wonen:

    • Op kot gaan
      Dat is afwisselend ‘thuis’ en elders wonen, vb. in het weekend en in vakanties bij ouders of andere naasten, in de week op een eigen plek. Het hoeft dus niet noodzakelijk gepaard te gaan met studeren.

      Studentenwoning: domiciliëring is niet mogelijk.
      Soms biedt een universiteit of hogeschool inclusief ‘op kot’ gaan, vb. Omkaderd wonen

    • Studiotraining: aanbod door voorzieningen om te oefenen in zelfstandig wonen, o.a. Multifunctionele Centra (MFC) voor minderjarigen bieden dit aan.

    • Mobiele unit in de tuin
      Kan tijdelijk via zorgwonen

    • Pleegzorg in allerlei varianten

      • gezinsondersteunende pleegzorg: een weekend per maand of af en toe een week in de vakantie; kan ook afwisselend verblijf voor meerdere korte periodes zijn 

      • crisispleegzorg: er wordt onmiddellijk een gezin gezocht, liefst zelfde dag nog  

      • Kortdurende pleegzorg: perspectiefzoekende

      • Langdurige pleegzorg: perspectiefbiedende, langer dan een jaar in een gezin wonen 

      • behandelingspleegzorg: met extra training of behandeling 

    • Samen op eigen benen | Gaston (welkombijgaston.be)
      woonvormen voor volwassenen met een beperking of psychiatrische problematiek: op zichzelf, in cohousing (doorstroomhuizen in Leuven en Brussel) of bij een gastgezin - in Brussel, Halle-Vilvoorde, Leuven & Tienen.
      De doorstroomhuizen: in leeftijd beperkt (twintigers), voor max. 2 jaar, beperkte ondersteuning 

    • Respijtzorg
      korte opvang van de persoon met beperking; biedt respijt voor de mantelzorger(s). Er is een groot gebrek aan mogelijkheden voor respijtzorg.

    • Op vakantie of op kamp gaan.
      Zie: ‘vakantie en vrije tijd’.

    • Hotels en vakantieverblijven met een zorgaanbod
      Zie ‘vakantie en vrije tijd’